Gids voor composttoiletten

Composttoiletten zijn geen recente uitvinding. De behoefte aan alternatieve, waterloze toiletten ontstond voor het eerst tijdens ziekte-uitbraken, zoals de cholera-epidemie in het negentiende-eeuwse Londen. Deze uitbraak werd herleid tot het vervuilde afvalwater van de stad en leidde tot duizenden doden. Ondanks deze vroege uitdagingen werd de ‘water closet’ (WC) uiteindelijk de standaard en bereikte zelfs de meest afgelegen landelijke gebieden tegen het midden van de 20e eeuw. Toch bleef het idee van een milieuvriendelijk toilet dat water bespaart bestaan en kreeg het zelfs enkele opmerkelijke voorstanders. Zo bouwde de architect Friedensreich Hundertwasser in de jaren 1970 zijn eigen composttoilet en prees hij de voordelen ervan.

Vandaag de dag beleven composttoiletten een opleving dankzij de toegenomen milieubewustheid, de opkomst van permacultuur en de heropleving van de zelfvoorzieningsbeweging. In de volgende sectie wordt uitgelegd hoe composttoiletten werken, waar ze momenteel worden gebruikt of van toepassing zijn, en welke voor- en nadelen in overweging moeten worden genomen.

Het doel van een composttoilet is duidelijk uit de naam: het transformeert menselijke uitscheidingen in voedzame compost of humus, die gunstig is voor de bodem. Dit proces helpt de natuurlijke cyclus van voedselproductie, inname en uitscheiding te sluiten. Composttoiletten maken gebruik van verschillende micro-organismen, zoals compostinsecten, wormen, bacteriën, algen en schimmels, om urine en feces te verwerken. Daarnaast werken composttoiletten volledig zonder water, waardoor een aansluiting op het rioleringssysteem niet nodig is. Dit maakt ze een milieuvriendelijk alternatief voor conventionele toiletten die water besparen.

Als je denkt dat een waterloze werking onvermijdelijk leidt tot onaangename geuren, heb je het mis! Het gebruik van litter helpt om de vloeistoffen in het afval te absorberen en te binden, en het afzuigsysteem beheert en vermindert geuren effectief.

Het principe van een composttoilet is eenvoudig. Zoals beschreven worden de uitscheidingen verzameld en verwerkt tot compost, die daarna in een voedzame staat aan de natuur wordt teruggegeven. De composteer-methode kan echter variëren, afhankelijk van het model. Sommige toiletten voeren alleen voorcompostering uit, terwijl andere volledige compostering bereiken, wat betekent dat de uitscheidingen volledig worden omgezet in compost binnen het toilet zelf.

De capaciteit van het verzamelcontainer speelt een cruciale rol in dit proces. Modellen met een capaciteit tussen de 20 en 200 liter verzamelen en bewaren meestal alleen de uitscheidingen totdat het container vol is en de uitscheidingen een bepaald niveau van voorcompostering hebben doorgemaakt. Om het fermentatieproces te versnellen en het volume van de uitscheidingen te verminderen, worden vaak verwarmers of roereenheden (elektrisch of handmatig) gebruikt. Zodra het container vol is, wordt het geleegd en wordt het afval ofwel toegevoegd aan een tuincompost of naar een centraal inzamelpunt gebracht, waar het volledig wordt gecomposteerd na een rustperiode.

In composttoiletten met een geïntegreerde composteerunit vindt de afbraak van verzamelde uitscheidingen direct en volledig plaats binnen een speciale bioreactor. Aangezien de transformatie van uitscheidingen naar voltooide compost doorgaans 24 maanden duurt, heeft het verzamelcontainer meestal een capaciteit van meerdere honderden liters om het composteerproces op te vangen.

Daarnaast moet de luchttoevoer in toiletten met geïntegreerde composteerunits zorgvuldig worden geregeld. Zuurstof is essentieel voor compostering, maar het produceert ook afbraakgassen en warmte die beheerd moeten worden. Dit wordt bereikt via een ventilatiesysteem. Afhankelijk van het model kan dit systeem gebruik maken van een elektrisch afzuigsysteem, wat de elektriciteitskosten verhoogt en een stroomaansluiting vereist, of een niet-elektrisch afzuigsysteem dat gebruik maakt van het schoorsteeneffect. Het schoorsteeneffect maakt gebruik van opstijgende warme lucht uit het composteerproces om gassen naar buiten te leiden.

Afhankelijk van hun ontwerp kunnen toiletten met geïntegreerde composteerunits extra elektrische accessoires vereisen, zoals roterende bakken, verwarmingsstaven of roermachines, om het composteerproces te vergemakkelijken. Geavanceerdere modellen kunnen echter zonder elektriciteit werken, wat hun milieuvriendelijkheid verder versterkt.

Voor modellen met verzamelcontainers en die met geïntegreerde composteerunits, is het gebruik van het toilet vergelijkbaar met het gebruik van een conventioneel toilet. De zitpositie en de handeling van het toiletgebruik blijven hetzelfde. Het belangrijkste verschil is de afwezigheid van een spoeling, aangezien overtollig vocht het composteerproces kan verstoren of verhinderen. In plaats daarvan wordt er litter (bodembedekking) aan de uitscheidingen toegevoegd. Hoewel dit in eerste instantie ongebruikelijk kan lijken, biedt het zowel financiële als milieuvriendelijke voordelen: het waterloze gebruik bespaart water en elimineert de noodzaak voor complexe afvalwaterbehandeling. Bovendien wordt de aanschafprijs van een composttoilet binnen korte tijd terugverdiend.

De gebruikte litter helpt bij het sneller drogen, het vasthouden van geuren en het minimaliseren van de uitscheidingen. Het reguleert ook de vochtigheid in de verzamelcontainer, wat het composteerproces ten goede komt. Omdat de uitscheidingen in één container worden verzameld, is er echter een aanzienlijke hoeveelheid litter nodig om de urine effectief te binden. De hoeveelheid litter die nodig is, is aanzienlijk hoger dan die in alternatieve toiletsystemen, zoals TROBOLO droogtoiletten. Geschikte litter-materialen zijn onder andere schorsmulch, zaagsel of vergelijkbare op cellulose gebaseerde materialen, en zelfs ongecontamineerd (toilet)papier kan veilig worden gebruikt.

Met het gebruik van litter en een afzuigsysteem wordt geurvorming succesvol geminimaliseerd, waardoor het composttoilet niet alleen water- en energiezuinig is, maar ook hygiënisch. Ten slotte kan de afgewerkte compost worden gebruikt als meststof voor sierplantenbedden, waardoor waardevolle voedingsstoffen effectief aan de natuur worden teruggegeven.

Ondanks het slimme ontwerp van een composttoilet, zijn er toch enkele accessoires nodig. Gelukkig zijn deze minimaal. Afvalverwerking en reiniging zijn bijna net zo eenvoudig als het gebruik van het composttoilet zelf. Laten we deze drie aspecten eens nader bekijken.

De benodigde accessoires voor een composttoilet zijn over het algemeen hetzelfde bij verschillende modellen. Een onmisbaar onderdeel is het strooisel, dat het vocht uit de uitscheidingen bindt en helpt om geurtjes te voorkomen. Modellen met een elektrisch afzuigsysteem of andere elektrische apparaten, zoals roerunits, hebben ook de juiste stroomaansluiting nodig.

De manier van het verwerken van uitscheidingen varieert afhankelijk van het model. Composttoiletten zonder ingebouwde composters vereisen een externe composteerfaciliteit waar het verzamelde afval, inclusief strooisel, kan worden geleegd. Voor de meest efficiënte compostering wordt een gesloten snelcomposter aanbevolen.

Een traditionele composthoop kan echter ook worden gebruikt. In dit geval moet het afval minimaal 24 maanden rusten om een volledige afbraak te garanderen, hoewel je ook ander organisch afval uit de tuin en keuken kunt blijven toevoegen. Om te voorkomen dat regenwater de compost wegspoelt, is het raadzaam om de compost af te dekken met een zeil of vergelijkbaar materiaal.

Voor modellen met een ingebouwde composter kan de afgewerkte compost direct uit het toilet worden gehaald, na een rustperiode van minstens twee jaar, en worden gebruikt om sierplanten, bloemen, bomen en struiken te bemesten.

Het reinigingsproces van een composttoilet verschilt slechts licht van dat van een conventioneel toilet. Door het waterloze gebruik zijn toiletborstels en schoonmaakmiddelen niet nodig. Extern zijn de reinigingsvereisten vergelijkbaar met die van een standaardtoilet, aangezien het uiterlijk en gebruik van beide bijna hetzelfde zijn. Meestal beperkt het reinigen zich tot het afvegen van het zitvlak met een vochtige doek. Wat betreft de composter is geen reiniging nodig, aangezien de primaire functie daarvan is om de afbraak en fermentatie te vergemakkelijken.

Composttoiletten zijn over het algemeen geschikt voor zowel binnen- als buitenshuis gebruik, hoewel het ontwerp van het model uiteindelijk de beste locatie bepaalt. Toiletten met een ingebouwde composter zijn minder flexibel in plaatsing vanwege het grote reactorvolume, terwijl modellen met kleinere verzamelcontainers meer veelzijdigheid bieden. Als er voldoende ruimte beschikbaar is, kunnen composttoiletten met grotere reactoren ook binnenshuis worden gebruikt. Hun waterloze werking maakt ze bij uitstek geschikt voor locaties zonder aansluiting op het rioolsysteem, zoals volkstuinen, golfbanen, hondentrainingsvelden, kwekerijen, maneges en weekend- of vakantiewoningen. Als een model echter elektrische onderdelen nodig heeft, zoals afzuigsystemen, roerunits of verwarmingselementen, is toegang tot een stroomaansluiting essentieel.

De voorgaande uitleg illustreert dat de verschillende modellen en versies van composttoiletten veel meer bieden dan alleen de mogelijkheid om ecologische en autonome levensstijlen te realiseren. Ze zijn in de lange termijn een kosteneffectief en vooral hygiënisch alternatief voor het conventionele toilet. Hieronder vergelijken we de verschillende voordelen en nadelen.

Voordelen

• Waterloos: geen aansluiting op het rioolsysteem vereist
• Vrij van chemicaliën: geen chemische toevoegingen nodig voor de afbraak van vloeibaar en vast afval
• Hygienisch: geen concessies in hygiëne in vergelijking met conventionele toiletten
• Milieuvriendelijke afvalverwerking: door de compostering van uitwerpselen wordt de natuurlijke nutriëntenkringloop van voedselproductie, inname en uitscheiding gesloten
• Geurloos: litter en het afzuigsysteem verminderen geur op betrouwbare wijze
• Autonomie: de waterloze functionaliteit maakt autonome werking zonder aansluiting op het riool mogelijk en garandeert de grootste mogelijke onafhankelijkheid

Nadelen

• Lange composteerintervallen: het duurt meestal 24 maanden voordat de uitwerpselen zijn omgezet in bruikbare compostgrond
• Accessoires: hoe complexer het model en hoe directer de compostering, hoe meer accessoires nodig zijn voor de reactor
• Ruimtebeslag: modellen met een ingebouwde composter vereisen onvermijdelijk een capaciteit van meerdere honderden liters, wat veel ruimte in beslag neemt
• Elektriciteitskosten: modellen met een elektrisch afzuigsysteem, roerunit en verwarmingselementen verhogen de kostenbalans – zij het licht